Alexandre
Émile Jean Yersin (22 tháng 9 năm 1863 tại Lavaux, bang Vaud, Thụy
Sĩ - 1
tháng 3, 1943
tại NhaTrang, Việt Nam) là một bác sĩ và nhà vi khuẩn học người Pháp.
Ông sinh ra ở Thụy Sĩ trong một gia đình người Pháp gốc Cevennes-Languedoc, lúc
trước đã di cư sang Vaud trong thời vua Henri IV của Pháp. Lúc ấy bang Vaud còn thuộc
lãnh thổ Savoie, sau giành được độc lập ngày 24 tháng 1 năm 1798 và gia nhập
Thụy Sĩ ngày 14 tháng 4 năm 1803.
Ông Yersin đã khám phá ra trực khuẩn gây ra bệnh dịch hạch, sau này được đặt theo
tên ông (Yersinia pestis).
Từ năm 1883 đến 1884, ông Yersin theo
học y khoa tại Lausanne,
Thụy Sĩ; sau đó tại Marburg, Đức và Paris, Pháp (1884-1886). Năm 1886, ông
gia nhập viện nghiên cứu của Louis
Pasteur tại Trường Sư phạm Paris (École
Normale Supérieure) do lời mời của Émile Roux, và đã tham gia việc
phát triển huyết thanh ngừa bệnh
dại. Năm 1888
ông nhận bằng tiến sĩ với luận án Étude sur le Développement du Tubercule
Expérimental (Nghiên cứu về sự phát triển của bệnh lao bằng thực nghiệm)
và cộng tác với Robert Koch trong hai tháng tại Đức. Ông gia nhập Viện Pasteur ở Paris mới được
thành lập vào năm 1889
làm người cộng tác với Roux và hai người đã cùng khám phá ra độc tố bạch
hầu (do trực khuẩn Corynebacterium diphtheriae tạo
ra).
Để hành nghề y tại Pháp, ông
Yersin đã xin lại và nhận được quốc tịch Pháp vào năm 1888. Sau đó (1890), ông rời Pháp đến
Đông Dương (lúc bấy giờ là thuộc địa của Pháp) để làm
bác sĩ trong công ty Messageries Maritimes (Vận tải Hàng hải) trên tuyến đường Sài Gòn-Manila và sau đó
tuyến đường Sài Gòn-Hải
Phòng. Năm 1894
Yersin được chính phủ Pháp và Viện Pasteur mời đến Hồng
Kông để điều tra đợt bùng phát của bệnh dịch hạch. Tại đây ông đã khám phá
ra nguyên nhân của bệnh này. Ông cũng là người lần đầu tiên chứng minh rằng
trực khuẩn hiện diện ở chuột bệnh và người bệnh là một, vì thế đưa ra cách giải thích
phương thức truyền bệnh. Cùng năm đó, khám phá này được cộng tác viên Émile Duclaux gửi đến Viện Hàn lâm Khoa học
Pháp trong bài báo nhan đề La Peste Bubonique de Hong-Kong (Bệnh
dịch hạch ở Hồng Kông).
Từ năm 1895 đến 1897, ông Yersin đã
nghiên cứu thêm về bệnh dịch hạch. Năm 1895 ông trở về Viện Pasteur tại Paris
và cùng với Émile Roux, Albert Calmette và Armand Borrel đã điều chế ra
huyết thanh chống bệnh dịch hạch đầu tiên. Cùng năm đó, ông trở về Đông Dương
và lập một phòng thí nghiệm nhỏ tại NhaTrang để sản xuất huyết thanh (năm 1905 viện này trở thành
một chi nhánh của Viện Pasteur). Yersin đã thử nghiệm huyết thanh nhận được từ
Paris tại Quảng Châu và Áo Môn vào
năm 1896 và tại Bombay (Mumbai), Ấn
Độ vào năm 1897
nhưng huyết thanh không có hiệu quả. Ông quyết định sống tại Việt Nam, và đã
hoạt động tích cực để thành lập trường Đại học Y Hà Nội vào năm 1902 và là hiệu trưởng
đầu tiên cho đến 1904.
Yersin cũng tham gia lĩnh vực nông
nghiệp, là một người mở đầu trong việc nhập cây cao su từ Brasil vào trồng
tại Việt Nam. Vì lý do này ông đã xin phép Toàn quyền thành lập một nông trại ở Suối Dầu. Ông cũng mở một trại ở Hòn Bà
năm 1915, nơi ông đã
gây dựng những đồn điền canh ki na đầu tiên ở Việt Nam (nhập từ Nam Mỹ)
để sản xuất ký ninh chữa bệnh sốt
rét.
Nhà riêng của Yersin tại Nha Trang, nay là vị trí Nhà nghỉ Bộ Công
An.
Năm 1934 ông được đề cử làm
giám đốc danh dự của Viện Pasteur, Paris và là ủy viên Ban quản trị. Ông qua
đời trong thời gian diễn ra Đệ nhị thế chiến tại nhà ở NhaTrang năm 1943. Trong di chúc ông
muốn được chôn tại Suối Dầu, đám tang giản dị, không điếu văn. Mặc dù vậy, rất
đông người đã đưa tiễn ông về nơi an nghỉ cuối cùng.
Ông để lại nhiều ký ức sâu đậm tại
Việt Nam, nơi những người gần gũi ông gọi ông là Ông Năm. Ông là người đề nghị xây dựng một thành phố tại Tây
Nguyên, nay là Đà Lạt. Sau hai lần đổi chế độ, tên của các con đường được
đặt theo tên ông vẫn không thay đổi. Cạnh mộ ông tại Suối Dầu (cách NhaTrang 20
km) có một miếu thờ được nhiều người viếng. Nhà ông tại NhaTrang tuy không còn
nhưng vẫn có một viện bảo tàng của riêng ông đặt tại Viện Pasteur NhaTrang ở
Hà Nội và một số nơi khác có trường học mang tên ông. Gần đây, tại thành phố
cao nguyên nơi ông đã đã có công trong việc xây dựng nên, thành phố Đà Lạt, đã
hình thành một trường Đại Học mang tên ông, Trường Đại học Dân lập Yersin - Đà
Lạt.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét